Kancelaria Radcy Prawnego Przemysław Piątek

Sprawy frankowe

Zgodnie z art. 385(1) § 1 k.c. postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nieuzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (niedozwolone postanowienia umowne). Nie dotyczy to postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub... wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Z kolei stosownie do treści przepisu art. 385(1) § 2 k.c., jeżeli postanowienie umowy zgodnie z § 1 nie wiąże konsumenta, strony są związane umową w pozostałym zakresie. W dniu 3 października 2019 r. Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej wydał wyrok w sprawie Dziubak vs Raiffeisen (sygnatura C-260/18). TSUE stwierdził, że usunięcie z umów kredytów powiązanych (przede wszystkim indeksowanych) z CHF abuzywnych klauzul przeliczeniowych powoduje automatycznie zmianę głównego charakteru umowy. W ocenie sądu, jeśli taka zmiana byłaby niedopuszczalna w świetle przepisów krajowych, to art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 nie sprzeciwia się unieważnieniu takiej umowy. W ten sposób upadła argumentacja banków, które twierdziły, że ochrona konsumenta poprzez wyeliminowanie z umowy klauzul abuzywnych nie mogła prowadzić do zmiany charakteru umowy z indeksowanej na złotową, a co za tym idzie umowa powinna być uzupełniona w celu jej dalszego utrzymania w obrocie prawnym. Zgodnie z wyrokiem, jeśli sąd krajowy uzna, że usunięcie klauzul abuzywnych spowoduje niedopuszczalną zmianę charakteru umowy, to powinien stwierdzić nieważność takiej umowy. Co jednak istotne, utrzymanie umowy kredytu frankowego poprzez uzupełnienie jej krajowym przepisem dyspozytywnym, możliwe jest jedynie wówczas, gdy kredytobiorca na skutek unieważnienia umowy (stwierdzenia nieważności) zostałby narażony na dotkliwe skutki finansowe. Będzie tak w sytuacji, gdy kwota kredytu nie została przez kredytobiorców spłacona i kredytobiorca miałby do zapłaty od razu dużą sumę pieniężną. W przypadku nadpłaty, argument ten odpada. Co jeszcze istotne, w ocenie TSUE, umowa nie może być uzupełniona przepisami krajowymi o charakterze ogólnym (np. zwyczaj albo zasady współżycia społecznego). Można by to zrobić jedynie na podstawie szczegółowych przepisów prawa (tzw. dyspozytywnych), o ile one istnieją w danym kraju. W polskim prawie takich przepisów jednak nie znajdziemy. Nie ma więc możliwości uzupełnienia umów wszelakimi kursami CHF (czy to kursu NBP czy jakiegokolwiek innego). Trybunał stwierdził, że ogólne przepisy nie mogą stanowić podstawy w celu wypełnienia luk w umowie, spowodowanych usunięciem z niej nieuczciwych warunków, które się tam znajdowały. W tym kontekście Trybunał stanął na stanowisku, że skoro możliwość zastąpienia nieuczciwego postanowienia ma na celu zapewnienie realizacji ochrony konsumenta poprzez zabezpieczenie jego rzeczywistych i bieżących interesów przed ewentualnymi szkodliwymi konsekwencjami, które mogą wynikać z unieważnienia danej umowy w całości, konsekwencje te należy ocenić w świetle okoliczności istniejących lub możliwych do przewidzenia w momencie zaistnienia sporu dotyczącego usunięcia danych nieuczciwych warunków, a nie w momencie zawarcia umowy. A więc w tym zakresie należy badać aktualną sytuację oraz wolę kredytobiorców. Trybunał wskazał, że na podstawie przepisów dyrektywy 93/13 umowa pozbawiona nieuczciwych warunków, które zawierała pierwotnie, pozostaje wiążąca dla stron odnośnie do pozostałych zawartych w niej postanowień, tylko wtedy, gdy może nadal obowiązywać bez usuniętych nieuczciwych warunków i takie utrzymanie umowy w mocy jest zgodne z przepisami prawa krajowego. W tym względzie podkreślono, że po zwykłym usunięciu klauzul dotyczących różnic kursów walutowych, charakter i główny przedmiot umowy wydaje się ulec zmianie w następstwie kumulatywnego skutku zrezygnowania z indeksacji do CHF i dalszego stosowania stopy procentowej opartej na stopie obowiązującej względem CHF. Tymczasem zważywszy, że taka zmiana wydaje się niemożliwa w prawie polskim, dyrektywa nie stoi na przeszkodzie unieważnieniu spornej umowy przez polski sąd. Zauważono również, że unieważnienie spornych klauzul doprowadziłoby nie tylko do zniesienia mechanizmu indeksacji oraz różnic kursów walutowych, ale również – pośrednio – do zaniknięcia ryzyka kursowego, które jest bezpośrednio związane z indeksacją kredytu do waluty. Trybunał wskazał w tym zakresie, że klauzule dotyczące ryzyka wymiany są powiązane z głównym przedmiotem umowy kredytu indeksowanego do obcej waluty, w związku z czym obiektywna możliwość utrzymania obowiązywania przedmiotowej umowy kredytu wydaje się w zasadzie niemożliwa. Trybunał stwierdził też, że konsument musi również mieć prawo do odmowy bycia objętym ochroną, w ramach tego samego systemu, przed szkodliwymi dla niego skutkami spowodowanymi unieważnieniem umowy jako całości, jeżeli nie zamierza korzystać z tej ochrony. Należy podkreślić, że na podstawie przytoczonego wyroku można dojść do kilku konkluzji: 1. sąd krajowy – po stwierdzeniu nieuczciwego charakteru niektórych warunków umowy kredytu indeksowanego do waluty obcej i oprocentowanego według stopy procentowej bezpośrednio powiązanej ze stopą międzybankową danej waluty – może przyjąć, że umowa nie może nadal obowiązywać bez takich warunków z tego powodu, iż ich usunięcie spowodowałoby zmianę charakteru głównego przedmiotu umowy w świetle przepisów prawa krajowego. 2. sąd krajowy nie może zastępować klauzul przeliczeniowych przepisami prawa polskiego, ponieważ po dokonaniu analizy tych przepisów Trybunał Sprawiedliwości doszedł do wniosku, że nie ma gwarancji, iż przepisy te wyeliminowałyby ryzyko walutowe obciążające kredytobiorcę. 3. Zgodnie z prawem UE nie ma podstaw, do zmiany warunku niedozwolonego, w ten sposób, aby stał się „mniej niedozwolony. Sąd unijny nie daje zgody na zastąpienie nieuczciwych zapisów umowy, przepisami, które byłyby oparte na zasadach wykładni woli stron i zwyczajach, analogii prawa, czy też innych, które wg. danego Sądu mogły by stanowić remedium na utrzymanie abuzywnego warunku. 4. TSUE wyraźnie postawił kres stanowiskom procesowym banków, jakoby średni kurs NBP, kurs rynkowy, czy jakikolwiek inny kurs proponowany przez Bank w ramach zwyczaju, czy też analogii mógł stanowić „korek”, swoiste remedium na powstałą w umowie lukę. Bowiem art. 1 ust. 2 i art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 stoją na przeszkodzie temu, aby sąd krajowy uzupełnił luki w umowie – w zakresie nieuczciwego warunku umowy – w drodze odwołania się do przepisów prawa krajowego o charakterze ogólnym, które nie są przepisami o charakterze dyspozytywnym. 5. Po wyłączeniu indeksacji, przedmiotowa umowa kredytu nie byłaby już indeksowana do tej waluty, podczas gdy stopa procentowa pozostałaby bez zmian (powstałaby umowa PLN z LIBOREM). W tym kontekście art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 stanowi, że nieuczciwe postanowienia w umowie zawartej przez przedsiębiorcę z konsumentem nie są wiążące dla konsumentów, na warunkach określonych w prawie krajowym państw członkowskich, oraz że umowa pozostaje wiążąca dla stron na tych samych warunkach, jeżeli może dalej obowiązywać bez nieuczciwych postanowień, o ile jest to prawnie możliwe. Tym samym Trybunał dał furtkę Sądom do ustalenia, czy umowa powiązana z walutą może po wyłączeniu klauzul istnieć jako umowa PLN z LIBOR-em, czy też nie, co musi zostać zweryfikowane przy zastosowaniu obiektywnego podejścia (zob. podobnie wyrok z dnia 14 marca 2019 r., Dunai, C118/17, EU:C:2019:207, pkt 40, 51; a także wyrok z dnia 26 marca 2019 r., Abanca Corporación Bancaria i Bankia, C70/17 i C179/17, EU:C:2019:250, pkt 57). 6. Z rozważań przedstawionych w pkt 40 i 41 niniejszego wyroku wynika, że jeżeli sąd krajowy uzna, że zgodnie z odpowiednimi przepisami obowiązującego go prawa utrzymanie w mocy umowy bez zawartych w niej nieuczciwych warunków nie jest możliwe, art. 6 ust. 1 dyrektywy 93/13 zasadniczo nie stoi na przeszkodzie jej unieważnieniu. 7. klauzule dotyczące ryzyka wymiany określają główny przedmiot umowy kredytu, takiej jak ta w postępowaniu głównym, w związku z czym obiektywna możliwość utrzymania obowiązywania przedmiotowej umowy kredytu wydaje się w tych okolicznościach niepewna (zob. podobnie wyrok z dnia 14 marca 2019 r., Dunai, C118/17, EU:C:2019:207, pkt 48, 52 i przytoczone tam orzecznictwo). Moja kancelaria na bieżąco monitoruje orzecznictwo sądów powszechnych w zakresie spraw frankowych. Dzięki temu reprezentując klientów przed sądami posługuję się najświeższym orzecznictwem sądów krajowych, jak i europejskich. Jeżeli masz problem ze swoim kredytem powiązanym z CHF, skontaktuj się ze mną i prześlij mi swoją umowę celem dokonania wstępnej weryfikacji jej treści.